Rayon haqqında
Rayon haqqında
Azərbaycan Respublikasının 26 noyabr 1991-ci il tarixli, 279-XII nömrəli qanununa əsasən DQMV ləğv edilərək Martuni və Hadrut rayonlarının bazası əsasında Xocavənd rayonu yaradılmışdır. Rayonun ümumi sahəsi 1458 kvkm, əhalisi 13359 nəfərdir. Rayonda 1 şəhər (Xocavənd şəhəri-rayon məkəzi), 2 iri qəsəbə (Qırmızı Bazar və Hadrut), 81 kənd var. Olduqca əlverişli coğrafi mövqeyə və şəraitə malik Xocavənd rayonu Ağdam, Ağcabədi, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Laçın, Şuşa, Xocalı rayonları ilə həmsərhəddir.
Üzümü və yaşıl mərməri ilə məşhur olan Rayonda əsas təsərrüfat sahələri heyvandarlıq, üzümçülük, quşçuluq, taxılçılıq, bostançılıq və tərəvəzçilikdir. Rayonda arpa, buğda, qarğıdalı, soğan, kartof, yem çuğunduru və bostan-tərəvəz bitkiləri yetişdirilir. Rayon ərazisində Bağırxan, Qırmızı Bazar, Mədə Bulağı, Baba Bulağı, Ballı Bulaq və s. onlarla istirahət zonaları var.
Rayonun relyefi əsasən dağlıqdır. Şərqdə və cənub şərqdə əsasən dağətəyi düzənliklərdir. Qarabağ dağ silsiləsinin cənub-şərq qolları bu rayonun ərazisində dağətəyi düzənliyə çevrilir. İqlimi çox yerdə qısa quraq keçən mülayim isti, qışı quraq keçən soyuqdur. Çayları (Xonaşençay, Köndələnçay, Qozluçay, Quruçay, Çaxmaqçay, Alıçay, Atautçay, Binəçay və s.) Kür-Araz hövzələrinə aiddir. Bitki örtüyündə kolluq və seyrək meşəli çəmənlər üstünlük təşkil edir. Kolluqlar və enliyarpaq meşələri var.Bəşər sivilizasiyasının beşiklərindən biri olan Xocavənd bölgəsi antik, orta əsrlər, yeni və müasir dövr maddi-mədəniyyət nümunələri və tarixi abidələrlə zəngindir.
Bu bölgədə ilk insanların yaşadıqları mağaralara, qədim yaşayış yerlərinə, erkən şəhər mədəniyyəti qalıqlarına, möhtəşəm qala divarlarına, müxtəlif dövrlərdə inşa edilmiş türbələrə, daş-qoç heykəllərə - ümumiyyətlə, nadir mədəniyyət nümunələrinə tez-tez rast gəlirik. Xocavənd ərazisində çoxlu sayda (72) dünya və Respublika əhəmiyyətli tarixi-memarlıq və mədəniyyət abidələri vardır. Bunlar Azərbaycan xalqının tarixini, mədəniyyətini, adət-ənələrini göstərən abidələrdir.
Azərbaycanın sosial, siyasi, iqtisadi, mədəni və elmi həyatında özünəməxsus rol oynayan Xocavəndin hər daşı, hər qayası, hər mağarası tarixin əsl canlı şahididir. 1988-ci ilin fevralından başlayan I Qarabağ müharibəsində, atəşkəs dövründə və Vətən müharibəsində ümumilikdə Xocavənd rayonu 157 şəhid (onların 13 nəfəri qadın, 13 nəfəri uşaqdır) vermişdir.
2 oktyabr 1992-ci il tarixdə Xocavənd rayonu Ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdur. Xocavənd rayonunun kəndlərinin işğal tarixləri:
- Tuğ kəndi 30.10.1991
- Salakətin kəndi 30.10.1991
- Xocavənd kəndi 19.11.1991
- Axullu kəndi 09.01.1992
- Qaradağlı kəndi 17.02.1992
- Muğanlı kəndi 02.10.1992
- Əmirallar kəndi 02.10.1992
- Kuropatkin kəndi 02.10.1992
- Günəşli kəndi 23.07.1993
- Xətai kəndi 20.08.1993
Azərbaycan Ordusunun sentyabrın 27-də Qarabağda başladığı uğurlu əks-hücum əməliyyatı nəticəsində döyüş meydanında 1 qəsəbə 45 kənd işğaldan azad olunmuşdur.
1. Hadrut qəsəbəsi 09.10.2020
2. Sur kəndi 09.10.2020
3. Qoçbəyli kəndi 09.10.2020
4. Bulutan kəndi 14.10.2020
5. Məlikcanlı kəndi 14.10.2020
6. Qırmızıqaya kəndi 14.10.2020
7. Dağdöşü kəndi 14.10.2020
8. Tağaser kəndi 14.10.2020
9. Edişə kəndi 15.10.2020
10. Düdükçü kəndi 15.10.2020
11. Edilli kəndi 15.10.2020
12. Çiraquz kəndi 15.10.2020
13. Xırmancıq kəndi 16.10.2020
14. Ağbulaq kəndi 16.10.2020
15. Axullu kəndi 16.10.2020
16. Ağcakənd kəndi 20.10.2020
17. Mülkidərə kəndi 20.10.2020
18. Daşbaşı kəndi 20.10.2020
19. Günəşli kəndi 20.10.2020
20. Çinarlı kəndi 20.10.2020
21. Dolanlar kəndi 23.10.2020
22. Bünyadlı kəndi 23.10.2020
23. Ataqut kəndi 07.11.2020
24. Hünərli kəndi 07.11.2020
25. Susanlıq kəndi 09.11.2020
26. Binə kəndi 09.11.2020
27. Tuğ kəndi 09.11.2020
28. Ağdam kəndi 09.11.2020
29. Azıx kəndi 09.11.2020
30. Köhnə Tağlar kəndi 09.11.2020
31. Salakətin kəndi 09.11.2020
32. Zoğalbulaq kəndi 09.11.2020
33. Arakül kəndi 09.11.2020
34. Tağaverd kəndi 09.11.2020
35. Arpagədik kəndi 09.11.2020
36. Zərdanaşen kəndi 09.11.2020
37. Şıxer (Şəhər) kəndi 09.11.2020
38.Quşçular 09.11.2020
39. Böyük Tağlar 09.11.2020
40. Məmməddərə 09.11.2020
41.Cilən 09.11.2020
42.Binədərəsi 09.11.2020
43.Məlikcanlı 09.11.2020
44.Dərəkənd 09.11.2020
45.Şahyeri 09.11.2020
46.Çaylaqqala 09.11.2020
Xocavənd rayonu ərazisində, Salakətin kəndinin yaxınlığında (Quruçay vadisində) 1,5 milyon il yaşı olan Azıx mağarası, həmçinin qədim tarixə malik Tağlar mağarası, Tuğ kəndi ərazisində yerləşən V-VIII əsrlərə aid «Ritiş» qalası, Ərgünəş dağının yamacında sıldırım qayalar üzərində yerləşən «Ərgünəş» qalası, Düdükçü kəndi ətrafında XIII əsrə aid «Rzaqulu Bəy» türbəsi, Xocavənd kəndi yaxınlığında «Aşıqlı Qoşa» günbəzi, Böyük Tağlar kəndində «Alban» məbədi (1241-ci il), Tuğ kəndindəki «Qırmızı» məbəd adlı X əsrə aid tarixi memarlıq və incəsənət abidələri və s. var. Erməni təcavüzü nəticəsində rayonun dağıntıya məruz qalmış mədəni və dini abidələrinə nümunə olaraq Tuğ kəndinin 5 kilometrliyindəki V əsrə aid Alban kilsəsi, I-V əsrlərə aid Alban qəbiristanlıqları, Salakətin kəndi ərazi-sindəki Dəmirov və Dağdağan ocaqları, Xocavənd kəndi ərazisində yerləşən Cicim ocağı, Qaradağlı kəndinin ərazisində qeydə alınan və III-VI əsrlərə aid olan Alban qəbiristanlıqları, Əmirallar kəndi yaxınlığındakı (keçmiş Bəhrəmli kəndi ərazisində) Bəhrəmli piri, Muğanlı kəndində yerləşən Seyid Rza günbəzi, Qaradağlı kəndi ərazisindəki Yel piri və neçə-neçə qiymətli maddi memarlıq abidələrini göstərmək olar. Xocavənd torpağı ölkəmizə çoxlu sayda tanınmış siyasətçilər, mədəniyyət xadimləri, rəssamlar, şairlər, yazıçılar, jurnalistlər, müğənnilər, idmançılar, sərkərdələr, igidlər bəxş etmişdir.
Xocavənd toponimi 2 hissədən - Xoca sözündən və vənd komponentindən ibarətdir. Xoca sözü türk dilində «müəllim, öyrətmən» anlamındadır. Vənd komponenti İran dillərində «uşağı, nəsli, törəməsi» mənasını daşıyır.
